„Ryzyko zawodowe” członków zarządu
Panuje przekonanie, że sytuacja członków zarządu spółki akcyjnej jest bardziej bezpieczna w stosunku do członków zarządu spółki z o.o. z uwagi na brak odpowiednika art. 299 Kodeksu spółek handlowych przewidującego odpowiedzialność solidarną zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania w przypadku bezskuteczności egzekucji prowadzonej wobec danej spółki.
Pogląd ten jest tylko częściowo prawdziwy, gdyż pomija konsekwencje wynikające z art. 116 Ordynacji podatkowej, którego zakres zastosowania nie dotyczy wyłącznie szeroko pojętych należności podatkowych, lecz rozciąga się także na należności dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne (oraz Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych). W przypadku powyższych należności zarówno członek zarządu spółki akcyjnej, jak i spółki z o.o., odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem w przypadku gdy egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna.
Odpowiedzialność za zaległości spółki
Czy istnieją sytuacje, gdy członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zaległości spółki? Członek zarządu może wykazywać (ciężar dowodu spoczywa na nim), że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub otwarte postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ restrukturyzacyjny, ewentualnie, iż niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy (na przykład jeśli przyczyny uzasadniające złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości zaistniały, gdy nie miał on już wpływu na podjęcie kroków zmierzających do ogłoszenia upadłości spółki, tj. nie był już członkiem zarządu).
Zważywszy, że bezskuteczność egzekucji wobec spółki wystąpi wówczas, gdy wierzyciel wyczerpał wszystkie sposoby egzekucji, jednak nie doszło do wyegzekwowanie całości zaległości, członek zarządu może także uwolnić się od odpowiedzialności wskazując inne mienie spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych w znacznej części. Wskazane mienie musi jednak faktycznie istnieć i nadawać się do egzekucji.
Z drugiej strony członek zarządu nie może się uwolnić od odpowiedzialności nawet wskazując na sensowne działania podjęte w celu poprawy rentowności spółki, jeśli nie przyniosły one oczekiwanych efektów. Tym samym nie zwalnia od odpowiedzialności np. przygotowanie programu naprawczego, podjęcie działań w celu restrukturyzacji zobowiązań lub poszukiwanie inwestora, jeżeli działania te nie przyniosły skutku.
W orzecznictwie sądowym pojawiła się rozbieżność w interpretacji kluczowej kwestii w przypadku osób, które pełniąc funkcję członków zarządu faktycznie nie znały pełnego obrazu sytuacji finansowej zarządzanej spółki (np.: ich zakres kompetencji dotyczył kwestii technicznych lub handlowych) lub też jedynie formalnie zajmowały stanowisko członków zarządu nie uczestnicząc w praktyce w działalności spółki.
Niektóre składy Naczelnego Sądu Administracyjnego (wątek ten pojawia się także w orzecznictwie sądów apelacyjnych orzekających w sprawach zobowiązań składkowych) przychylają się do wykładni, iż zwrot „pełnienie obowiązków członka zarządu” należy rozumieć jako faktyczne wykonywanie obowiązków w zarządzie spółki, a tym samym nie należy utożsamiać tej okoliczności z wpisem do KRS. Biorąc pod uwagę zasadę winy, odpowiedzialność członka zarządu na gruncie ordynacji podatkowej nie dotyczyłaby zatem osoby, która nie miała rzeczywistego wpływu na sprawy danej spółki w czasie powstania zaległości (wyrok NSA z dnia 27 czerwca 2014 r. II FSK 1860/12).
Dla uzupełnienia można wspomnieć, że decyzja o wejściu do zarządu także innych osób prawnych (spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia, itd.) lub nawet stowarzyszeń zwykłych (uproszczona forma stowarzyszenia nie będącego osobą prawną) powinna być dokładnie przemyślana, ponieważ ww. wskazane przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące odpowiedzialności członków zarządu spółek kapitałowych znajdują odpowiednie zastosowanie wobec osób zarządzających innymi podmiotami (w praktyce najczęstsze problemy dotyczą nieporozumień wokół odprowadzania podatku VAT od transakcji organizacji non-profit).
Więcej na temat odpowiedzialności członków zarządu spółki oraz innych prawnych spraw dotyczących zarządzania spółką akcyjną lub spółką z o.o.:
Michał Górecki, Radca Prawny
m.górecki@i-dgp.com
