Nowy typ spółki
Od 1 lipca 2021 roku przepisy Kodeksu spółek handlowych regulują nowy typ spółki, jaką jest prosta spółka akcyjna. Od samego początku wzbudza ona zarówno uznanie, jak i kontrowersje. Prosta spółka akcyjna została pomyślana jako nowoczesny wehikuł przeznaczony dla innowacyjnych przedsięwzięć, dostosowany do otoczenia prawnego i realiów współczesnej gospodarki. W tym kontekście warto przyjrzeć się zasadom odpowiedzialności członków organów prostej spółki akcyjnej w porównaniu z analogicznymi zasadami w spółkach z.o.o oraz akcyjnych, w szczególności w kontekście globalizacji prawa oraz takich doktryn prawnych jak duty of loyalty (zasada lojalności), business judgement rule (osąd biznesowy) oraz duty of care (obowiązek dochowania należytej staranności).
Analogia do systemu Common law
Na wstępie należy zwrócić uwagę na treść art. 30054k.s.h., który przewiduje obowiązek dołożenia przez członka organu należytej staranności (duty of care) przy wykonywaniu zadań wynikających z zawodowego charakteru działalności oraz dochowanie lojalności (duty of loyalty) wobec spółki. Regulacja ta znajduje się w unormowaniach ogólnych dotyczących organów (nie w ramach przepisów o odpowiedzialności cywilnoprawnej. Wydaje się, że ustawodawcy chodziło właśnie o podkreślenie kluczowego charakteru obowiązku dołożenia należytej staranności, co może wynikać z zamiaru zaktualizowania jego znaczenia w prawie spółek.
Z kolei 'obowiązek lojalności’ to nowe pojęcie w Kodeksie spółek handlowych. Jednak zarówno orzecznictwo, jak i polska doktryna prawa operuje nim od dawna. W kulturze common law znane jest ’duty of loyalty’ – obowiązek powstrzymania się od wszelkich działań sprzecznych z interesem spółki, a także przestrzeganie ustalonych reguł korporacyjnych. Dotyczy przede wszystkim kategorii norm etycznych – jest ściśle związane z pojęciem dobrej wiary. Można zaryzykować twierdzenie, że wprowadzenie tego pojęcia do polskiego prawa ma na celu zharmonizowanie zasad odpowiedzialności członków organów prostej spółki akcyjnej z podobnymi regulacjami w krajach rozwiniętych. Na próżno doszukiwać się obowiązku dochowania lojalności w przepisach dotyczących spółki akcyjnej oraz spółki z.o.o. Powszechnie przyjmuje się jednak, że jest to po prostu obowiązek działania członka organu w interesie spółki wywodząc taki obowiązek z wymogu działania zgodnie z zasadami współżycia społecznego oraz dobrymi obyczajami (art. 354 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.c.).
Wprowadzenie obowiązku lojalności w kontekście innych przepisów oceniane jest negatywnie, właśnie z powodu braku spójności z regulacjami spółki z.o.o i akcyjnej, co może tworzyć wrażenie różnego zakresu odpowiedzialności członków organów w tych spółkach. Wdrożenie podobnej regulacji dla spółki z o.o. i akcyjnej jest obecnie postulatem de lege ferenda.
Obowiązek dochowania należytej staranności
Zgodnie z art. 300125§1 k.s.h. odpowiedzialność członka organu za szkodę jest wyłączona w przypadku, gdy jej powstanie nie było zawinione. Odpowiedzialność ta jest odpowiedzialnością osobistą i nieograniczoną, opierającą się na zasadzie winy. Ustawa wyraźnie wskazuje, że podstawą odpowiedzialności cywilnoprawnej w przypadku prostej spółki akcyjnej jest „nienależyte prowadzenie spraw spółki”. Takie ujęcie jest odmienne od treści przepisów dotyczących spółki z o.o. i akcyjnej, gdyż zarówno art. 293 k.s.h. (dotyczący spółki z.o.o.) jak i 483 k.s.h. (dotyczący spółki akcyjnej) expressis verbis mówią o „odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem”. Wyraźnie widać bezpośrednie nawiązanie do pojęcia duty of care, oznaczającego powinność starannego działania oraz bycia przezornym przy podejmowaniu biznesowych decyzji, a także nakaz działania w dobrej wierze.
Można zatem zauważyć pewien zwrot co do podstaw odpowiedzialności członków organów prostej spółki akcyjnej. Ustawodawca przeniósł bowiem akcent na materialne przesłanki naruszenia obowiązku należytej staranności, takie jak brak postępowania w sposób lojalny wobec spółki, czy przekroczenie granic uzasadnionego ryzyka gospodarczego. W nowej regulacji można doszukać się istotnego wpływu systemu common law.
W doktrynie prawa dotychczas zaznaczał się podział co do skutków prawnych naruszenia obowiązku dochowania należytej staranności. Z jednej strony wskazywano, że naruszenie obowiązku działania z należytą starannością nie jest samoistną przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej, bierze się ją pod uwagę przy ocenie winy członka organu. Istnieje także inne stanowisko, reprezentowane przez doktrynę i orzecznictwo Sądu Najwyższego, które głosi, że zasady odpowiedzialności nie powinny zakładać sztywnych ram, a należałoby raczej zwrócić uwagę na takie działania zarządcze, które mogą doprowadzić do naruszenia interesów spółki. Nie da się jednak zaprzeczyć, że w porównaniu do innych spółek kapitałowych, odpowiedzialność członków prostej spółki akcyjnej wobec spółki opiera się obecnie na odmiennie skonstruowanych normach, które w znacznym stopniu doprecyzowują podstawy odpowiedzialności.
Business judgement rule
Art. 300125 § 2 k.s.h. odzwierciedla zasadę tzw. 'osądu biznesowego’ – biznesowej oceny sytuacji (business judgement rule), która zapewnia wyłączenie odpowiedzialności za szkody poniesione przez spółkę wobec błędnie podejmowanych decyzji gospodarczych, o ile przy ich podejmowaniu kierowano się zasadą lojalności oraz należytej staranności (działanie w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego). Jest to kolejna konstrukcja zaczerpnięta z systemu anglosaskiego, kładąca nacisk na kierowanie się przede wszystkim dobrą wiarą oraz działaniem w jak najlepszym interesie spółki. W praktyce nigdy nie ma bowiem gwarancji, że dana decyzja biznesowa będzie całkowicie trafna. Ergo przepis ten pozwala członkom organów uwolnić się od odpowiedzialności, co uzasadnione jest wysokim ryzykiem niezawinionego błędu przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Postuluje się, aby podobna regulacja została wprowadzona także w odniesieniu do spółki z.o.o. oraz akcyjnej.
Różnice w przypadku odpowiedzialności członków organów prostej spółki akcyjnej a spółkami akcyjną oraz z.o.o. można zauważyć już na pierwszy rzut oka. Za zaletę można uznać bezpośrednie odniesienie do pojęć zaczerpniętych ze światowej praktyki biznesu – w szczególności duty of care, business judgement rule oraz duty of loyalty. Taka harmonizacja zwiększa konkurencyjność polskiego systemu prawnego we współczesnej zglobalizowanej rzeczywistości. Pilnego uspójnienia (i zbyt długo odkładanej dogłębnej modernizacji) wymagają natomiast regulacje spółki z.o.o. oraz spółki akcyjnej.
O każdym nowym tekście informujemy na naszym fanpage’u na facebook’u oraz profilu na Linkedin.
Odwiedź stronę naszej Kancelarii: www.dgp.legal
